Zo gemiddeld één keer per maand bevind ik mij – van beroepswege – tussen de meest verschrikkelijke martelwerktuigen. In de krochten van het stadhuis in Delft leid ik namelijk groepen rond door een eeuwenoude gevangeniscel. Leerlingen vinden de bloedige verhalen reuze spannend en poseren gniffelend één voor één op de breekbank. Dit folterwerktuig was een vrij gruwelijke executiemethode voor de meest zware criminelen. De beul verbrijzelde met een ijzeren koevoet langzaam (!) alle botten in het lichaam.
Soms heb ik moeite om de juiste toon te vinden tijdens deze rondleidingen. Aan de ene kant houd ik de rondgang door de bedompte middeleeuwse gevangeniscel liever ietwat luchtig. Aan de andere kant wil ik geen afbreuk doen aan het gecompliceerde verhaal van criminaliteit en rechtspraak uit vroegere tijden. Er bestaan veel mythes rondom dit onderwerp. Verhalen over de rol van de wrede beul met een zwart masker blijken bijvoorbeeld vaak verzonnen te zijn door negentiende-eeuwse romanschrijvers.
Rabarberstelen
De Amerikaanse historicus Joel Harrington schreef in 2013 een boek over een beul afkomstig uit de Duitse stad Neurenberg. In een stoffige boekhandel vond hij het dagboek dat Franz Schmidt (1554-1634) gedurende zijn vijfenveertigjarige loopbaan minutieus had bijgehouden. Dit dagboek bestond niet uit ellenlange persoonlijke verhalen, maar uit een verslag van zijn professionele loopbaan. Oftewel, een goudmijn voor historici, waarmee een levensecht beeld kan worden geschetst van rechtspraak in de vroegmoderne tijd.
Harrington maakt in zijn boek meteen korte metten met het stereotype beeld dat tegenwoordig bestaat over de gewetenloze en sadistische beul. Franz Schmidt was juist een geëerd lid van de lokale elite, en werd alom gerespecteerd om zijn vroomheid en loyaliteit. Ook nam Franz zijn opleiding heel serieus. Voordat hij als beul aan de slag ging oefende hij onthoofding op pompoenen en pezige rabarberstelen, die de consistentie van de menselijke hals goed benaderden.
Medisch raadsman
Franz was een drukbezet man en doodde in zijn carrière als beul 361 mensen en folterde een veelvoud daarvan. In een wetboek van strafrecht uit 1530 waren gedetailleerde richtlijnen voor folteringen en executies vastgelegd waar Franz zich aan moest houden. De Duitse stadsbestuurders wilden door de inzet van een professionele beul vooral eigenrichting tegengaan en op deze manier hun soevereiniteit laten gelden.
Het beroep van Franz was niet geheel zonder gevaren. Als één van zijn voorgangers in de middeleeuwen een executie verprutste, liep hij de kans om door toeschouwers gestenigd te worden. Het liefst hield Franz zich bezig met zijn bijbaan: genezer en medisch raadsman. Door zijn uitstekende kennis van de menselijke anatomie waren beulen uitermate geschikt om allerlei wonden en botbreuken te genezen. Een groter contrast is bijna niet denkbaar.
Conclusie
Joel Harrington laat in zijn boek een genuanceerd beeld zien van een vaak verguisde beroepsgroep. Franz Schmidt was een echte professional. Harrington schrijft: “Een technisch vaardige en betrouwbare beul was de belichaming van het zwaard der rechtvaardigheid – snel, vastberaden, dodelijk en ontdaan van iedere schijn van willekeurig of gratuit geweld”.
Het boek geeft een geweldig inzicht in de praktijk van middeleeuwse rechtspraak. Wel heb je een vrij sterke maag nodig om het helemaal uit te lezen. De plastische beschrijving van martelmethodes zoals ‘de Spaanse laarzen’ of ‘de Krans’ zijn best wel gruwelijk. Desalniettemin: lees dit boek!
P.S. Kom ook eens een keer kijken in de middeleeuwse gevangeniscel in Delft genaamd Het Steen! In de schoolvakanties organiseert Museum Prinsenhof Delft bijna elke doordeweekse dag om 12.00 uur s ‘middags een rondleiding. Misschien leid ik je daar wel rond. Houd de activiteitenagenda van VVV Delft in de gaten voor meer informatie.