“Het valt me op hoe weinig jullie weten van de impact van Hollanders in Zuid-Afrika”.
– Trevor Noah in De Volkskrant op 25 februari 2017
De kritiek van de Zuid-Afrikaanse komiek Trevor Noah is volledig terecht. Tijdens mijn studie Geschiedenis is het onderwerp nauwelijks aan de orde geweest. Gelukkig komt er langzamerhand meer aandacht voor de donkere kanten van ons koloniale verleden. Zo werd er een aantal weken geleden een tentoonstelling in het Rijksmuseum geopend genaamd Goede Hoop. Hierin wordt de gezamenlijke geschiedenis van Nederland en Zuid-Afrika uitgediept. Dapper van het Rijksmuseum, want dat de tentoonstellingsmakers een bak kritiek over zich heen zouden krijgen stond bij voorbaat vast.
Indrukwekkend
Afgelopen zondag bezocht ik zelf de tentoonstelling. In de eerste zaal schrok ik meteen, want in de introductietekst las ik over de “teksten en tekeningen van Gordon” die in de tentoonstelling voorbij zouden komen. Nu is de afgelopen jaren in musea een trend op gang gekomen waarbij bekende Nederlanders worden ingezet om mensen naar musea te trekken. Dat het Rijksmuseum volkszanger Gordon hiervoor zou gebruiken leek mij toch wat ver gaan en gelukkig bleek snel dat het om een andere Gordon ging. Robert Jacob Gordon, een avonturier en ontdekkingsreiziger die rond 1780 prachtige tekeningen heeft gemaakt van de flora en fauna in Zuid-Afrika.
Persoonlijk was ik zeer onder de indruk van de tentoonstelling. De vele objecten, foto’s en films schetsen een tastbaar beeld van de eeuwenoude band tussen Nederland en Zuid-Afrika. In 1652 bouwde de VOC bij de Kaap de Goede Hoop een verversingsstation voor schepen op weg naar Azië. De oorspronkelijke bevolking werd al gauw op brute wijze verjaagd en gedood, onder meer door het uit Nederland meegebrachte pokkenvirus. Eind achttiende eeuw werd het Nederlandse bestuur afgezet en kregen de Britten de macht in Zuid-Afrika.
Toch bleef de band tussen Nederland en de afstammelingen van Nederlandse kolonisten hecht. Deze ‘Boeren’ probeerden buiten de invloedssfeer van de Britten te blijven door hun eigen republieken te stichten. Ter ondersteuning van deze strijd werden vanuit Nederland enorme geldsommen gedoneerd. Uiteraard wordt er ook aandacht geschonken aan de pijnlijke kanten van het gedeelde verleden. De term ‘Apartheid’ is een Nederlands woord, en tot ver in de twintigste eeuw weigerden Nederlandse politici dit beleid te veroordelen. De tentoonstelling eindigt met een toespraak van Nelson Mandela in Amsterdam. Dat was pas 27 jaar geleden. Kippenvel.
Eurocentrisme
Desalniettemin is de kritiek op de tentoonstelling Goede Hoop niet van de lucht. In de NRC van 29 maart beweerden experts dat de tentoonstelling ons “een blanke blik op zwarte geschiedenissen” toont. Er zouden nauwelijks zwarte Zuid-Afrikaanse curatoren en wetenschappers aan het project hebben meegewerkt. Dit is een kwalijke zaak, want het laten zien van een niet-eurocentrisch perspectief is ontzettend belangrijk. Wel blijft het in de praktijk moeilijk te verwerkelijken, (geschreven) bronnen afkomstig van de oorspronkelijke bevolking van Zuid-Afrika zijn schaars. Ook hier geldt helaas het eeuwenoude adagium “history is written by the victors”.
In Zuid-Afrika gaan de afgelopen jaren steeds meer stemmen op om fysieke overblijfselen van de koloniale geschiedenis, zoals standbeelden van diverse VOC commandeurs, weg te halen. Het verdoezelen van het pijnlijke verleden is echter geen effectieve lange termijn oplossing. Zeker in een land dat nog elke dag lijdt onder de gevolgen van de eeuwenlange onderdrukking door de blanke elite. De littekens in de Zuid-Afrikaanse samenleving zijn hardnekkig, en het zal nog wel even duren voordat deze volledig zijn weggetrokken. Hopelijk kan de tentoonstelling “Goede Hoop” en de discussies die hiermee worden losgemaakt daar een bijdrage aan leveren.
P.S. Twee tips! Er is ook een televisieserie gemaakt over Goede Hoop. Hans Goedkoop is in Zuid-Afrika en toont daar het verleden en het heden van dit land. Benieuwd naar een interessant Zuid-Afrikaans perspectief? Lees dan de biografie van Trevor Noah; Kleurenblind.
AANVULLING op 24 april: Bekijk de film Bram Fisher, het heftige verhaal over de advocaat van o.a. Nelson Mandela in de jaren zestig.