Ter voorbereiding van mijn bezoek aan de tentoonstelling 1917. Romanovs & Revolutie bekeek ik de animatiefilm Anastasia uit 1997. Ook al werd ik ietwat afgeleid door de dikke Amerikaanse accenten van Meg Ryan en John Cusack, het is en blijft een heerlijk Disney sprookje. Het suikerzoete verhaal heeft echter nauwelijks iets te maken met de bloedige geschiedenis van de Romanovs en de Russische Revolutie. Genoeg reden om een bezoek te brengen aan museum de Hermitage en meer te leren over alle dramatische gebeurtenissen die in 1917 plaatsvonden.
De halve waarheid
De eerste zaal van de tentoonstelling is indrukwekkend. Ingericht als een winkelpassage uit het begin van de 20e eeuw, wordt een beeld geschetst van Sint-Petersburg vóór de revolutie. Het was een grote Europees aandoende stad met een bloeiende kunst- en cultuurwereld. Betoverende filmbeelden van de beroemde Russische balletdanseres Anna Pavlova worden getoond. Vaak is het verleden dichterbij dan je denkt. Mijn grootvader heeft Pavlova in 1931 nog zien lopen op station Rotterdam Centraal, een paar dagen voor haar tragische en vroegtijdige dood. Haar dunne beentjes waren in zijn geheugen gegrift.
Hoewel ontzettend mooi vormgegeven, tonen de eerste zalen van de tentoonstelling ons slechts de halve waarheid. De bittere armoede en sociale onrust in de onderste regionen van de samenleving worden volledig genegeerd. Eigenlijk wordt hier (bewust of onbewust?) een mooie parallel getrokken met de blindheid van de tsarenfamilie op dit gebied. De Romanovs leefden in weelde, compleet afgesloten van de buitenwereld. Dit had grotendeels te maken met de mysterieuze bloedziekte waar de troonopvolger Aleksej aan leed.
Na de geboorte van vier dochters kon op 12 augustus 1904 de vlag uit: eindelijk was er een mannelijke troonopvolger geboren. Slechts een aantal mensen in Rusland wist de waarheid: baby Aleksej had hemofilie. Een onbehandelbare bloedziekte, waarbij een bloedneus of blauwe plek hem fataal kon worden. Om te voorkomen dat hij verslaafd zou raken kreeg Aleksej geen pijnstillers toegediend. In haar wanhoop kwam de tsarina onder de invloed van de wonderdoener Grigori Raspoetin. Hierdoor werd de reputatie van de tsarenfamilie zwaar beschadigd. Desalniettemin bleef de familie zich afzonderen van de buitenwereld.
Afketsende kogels
Het tweede gedeelte van de tentoonstelling richt zich op de zeven misstappen van de tsaar die uiteindelijk leidde tot zijn troonafstand in 1917. Naast de politieke situatie die hier helder wordt weergegeven, krijgt de bezoeker een uniek inkijkje in het privéleven van de Romanovs. Een liefdesbrief tussen de tsaar Nicolaas II en tsarina Alexandra wordt getoond. In de vele Engelse (!) brieven die zij uitwisselden noemde hij haar Sunny, zij noemde hem Nicky. Speelgoed en kleding van de kinderen. Het bureau van de tsaar vol met belangrijke uitziende documenten en tientallen foto’s van zijn familie.
Bij mij werd door deze aanpak vooral veel sympathie opgewekt voor de tsarenfamilie. Lenin en zijn kameraden krijgen hier toch de spreekwoordelijke zwarte piet toebedeeld. Aangrijpend is de zaal over het afschuwelijke einde van de familie. Op 17 juli 1918 werd de familie door een vuurpeloton doodgeschoten. De dochters van de tsaar stierven niet meteen. Zij hadden kostbare sieraden in hun korsetten genaaid, waardoor de kogels in de eerste instantie afketsten. De laatste dagboekbijdrage van de tsarina valt in een vitrine te bekijken. “Played bezique (kaartspelletje, red.) with Nicolas. 10.30 to bed. 15 degrees.”
Naast het afsteken van de loftrompet, zijn er ook wel enkele kritiekpunten te noemen. In de zalen op de tweede verdieping is het werkelijk file lopen in de tentoonstelling. Hierdoor had ik geen tijd en ruimte om rustig de vitrines te bekijken. Ook vond ik de audiotour zo nu en dan wat verwarrend. De verhalen die werden verteld correspondeerden niet altijd met de tentoonstelling. Toch zou ik zeker een kijkje gaan nemen in de Hermitage. Het is dit jaar honderd jaar geleden dat de Russische Revolutie uitbrak, een van de meest ingrijpende historische gebeurtenissen van de vorige eeuw. Het blijft een fascinerende geschiedenis.
P.S. Door de tentoonstelling raakte ik geïnteresseerd in de Romanov dochters: Olga, Tatiana, Maria en Anastasia. Ik las daarom het boek Four Sisters: The Lost Lives of the Romanov Grand Duchesses van Helen Rappaport. Door dagboek- en brievenonderzoek wordt een intiem portret van deze slimme en sterke doch wereldvreemde jonge vrouwen geschetst. Lezen dus!