Het is bizar hoe dichtbij en hoe tastbaar de geschiedenis soms nog is. Een mooi voorbeeld is de communistische samenleving in de Deutsche Demokratische Republik (DDR). In 2005 bezocht ik met school voor het eerst de stad Berlijn en werd ik gegrepen door de geschiedenis van de Stasi: het Ministerium für Staatssicherheit. Het was toen pas zestien jaar geleden dat de Berlijnse muur werd neergehaald.
De Stasi was een groot netwerk van informanten die alle inwoners van Oost-Duitsland in de gaten hield. Vermommingen zoals in de bovenstaande afbeelding waren niet ongewoon. De informatie die zij op deze manier verzamelden werd in dossiers bewaard en gebruikt om burgers mee te chanteren. Ten tijde van de val van de Berlijnse muur had de Stasi 91.000 medewerkers, en 200.000 informanten. Dat betekende dat ongeveer 1 op de 50 inwoners van de DDR al dan niet vrijwillig met de Stasi samenwerkten. Tijdens mijn schoolreis bezocht ik, samen met twee vriendinnen, de Stasi gevangenis in de wijk Hohenschönhausen.
Anton en de Stasi gevangenis
Wij werden daar rondgeleid door Anton, een man die zelf in deze gevangenis had gezeten. Geboren en getogen in Hannover (West Duitsland), reisde hij op zestienjarige leeftijd samen met zijn familie naar Oost-Duitsland, omdat zijn opa daar op sterven lag. Eenmaal aangekomen in de DDR kwam de aap uit de mouw; zijn vader was een gecompromitteerde Stasi spion. De familie kon nooit meer terug naar West-Duitsland.
Anton had grote moeite om zich aan zijn nieuwe omgeving aan te passen en op negentienjarige leeftijd werd hij door twee agenten in burger opgepakt. De tiener werd beschuldigd van contacten met het Westen en het plannen van een vlucht naar West-Berlijn. Na veertien maanden voorarrest werd hij tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld. Anton zat in een isoleercel, zonder enige contact met de buitenwereld. Veel gevangenen raakten hierdoor psychologisch zwaar beschadigd.
Stasiland
Ook fysieke mishandeling was het Ministerium für Staatssicherheit niet vreemd. In het boek Stasiland van Anna Funder wordt het verhaal van Miriam Weber verteld. Een Oost-Duitse vrouw wiens echtgenoot komt te overlijden in een Stasi cel. Zelfmoord volgens de overheid, maar aan zijn verwondingen en blauwe plekken te zien had zijn dood een heel andere oorzaak. Na de begrafenisceremonie komt Miriam er via via achter dat de Stasi vlak voor de begrafenis de kist heeft verwisseld, en haar man heimelijk is gecremeerd. Dit alles om eventuele vervolging door Miriam onmogelijk te maken.
Het is nog geen dertig jaar geleden dat de Berlijnse muur viel. Zo lopen er vandaag de dag nog duizenden oud Stasi medewerkers rond die elke maand hun pensioen krijgen overgemaakt door de Duitse staat. Je voelt dat de geschiedenis leeft in Berlijn, letterlijk en figuurlijk. Door deze historische ervaring, ben ik uiteindelijk Geschiedenis in Leiden gaan studeren. Bezoek zelf Berlijn en ervaar hoe ver weg en dichtbij het verleden tegelijkertijd kan zijn.
P.S. Heb je de film Das Leben der Anderen over de DDR en de Stasi nog niet gezien? Shame on you! Ga dat eens even snel doen. Topfilm.