De eerste keer dat ik poogde de film They Shall Not Grow Old te bekijken – een fascinerend gegeven: ingekleurde filmbeelden van de Eerste Wereldoorlog – viel ik na een kwartier als een blok in slaap. Dit had overigens geenszins te maken met de kwaliteit van de film, meer met het late tijdstip van de uitzending. Op aanraden van een mede-geschiedenisnerd ondernam ik op de eerste dag van 2019 een nieuwe poging.
Bestaansrecht
Zoals ik eerder schreef, dank ik mijn bestaan op deze planeet aan het uitbreken de Tweede Wereldoorlog. De wereldberoemde Lord of the Rings regisseur Peter Jackson dankt zijn bestaan aan de Eerste Wereldoorlog. Zijn grootvader vocht in de loopgraven bij de Somme, raakte gewond en kwam op verlof in Engeland zijn latere vrouw tegen. Toen Jackson werd gepolst of hij een documentaire over de Great War wilde samenstellen op basis van het archief van het Imperial War Museum, was de keuze snel gemaakt.
Rotte tanden
Door de oude, vaak versnelde en schokkerige filmbeelden van de Eerste Wereldoorlog digitaal in te kleuren en iets langzamer af te spelen, komen de gebeurtenissen opeens veel dichterbij en veel harder binnen. Het klinkt misschien wat overdreven, maar moment dat het zwart-wit beeld langzaam in kleur veranderd is bijna magisch. Terwijl de camera over de gezichten van de veel te jonge soldaten glijdt lachen zij hun bruine rotte tanden bloot. De beelden worden niet begeleid door een alwetende voice-over, maar door de verhalen van de soldaten zelf. In de jaren 70 en 80 namen medewerkers van het Imperial War Museum honderden interviews af met de toen stokoude veteranen.
Obese ratten
Het zijn de details waardoor de Eerste Wereldoorlog bijna weer tot leven komt. De soldaten beschrijven de eentonigheid van het eten (droge crackers met uitsluitend plum and apple jam), de gorigheid van de loopgraven (de miljoenen luizen, de obese ratten, de dysenterie) en natuurlijk het constante en oorverdovende lawaai van het slagveld. Het beschikken over een sterke maag is bij het bekijken van deze documentaire wel een pré. Volgens mij heb ik nog nooit zoveel filmbeelden gezien van echte mensen in diverse staten van ontbinding.
Kanttekeningen
Ondanks mijn grote bewondering voor deze film, zijn er wel een aantal kanttekeningen te plaatsen. In tegenstelling tot de ijzersterke documentaire over de Vietnam Oorlog van Ken Burns die vorig jaar uitkwam, is er in de documentaire van Jackson geen ruimte voor andere perspectieven. De rol van vrouwen tijdens de oorlog, zij waren bijvoorbeeld in groten getale aanwezig als verplegers, wordt helemaal niet aangestipt. Ook ben ik zo ontzettend nieuwsgierig naar de Duitse kant van het verhaal. Wordt het niet eens tijd om het ouderwetse adagium van Winston Churchill (“History is written by the victors”) los te laten?
Conclusie
Toch raad ik het bekijken van deze documentaire zeker aan. Als er geen mensen meer in leven zijn om hun ervaringen uit de Eerste Wereldoorlog met ons te delen, staan deze gebeurtenissen steeds verder van ons af. They Shall Not Grow Old helpt ons om de herinnering levend te houden. Een loffelijk en zeer succesvol streven van Peter Jackson.
P.S. Wil je echte kleurenfoto’s uit de Eerste Wereldoorlog bekijken, dat kan tot en met 6 januari bij de tentoonstelling De Wereld in Kleur in het Allard Piersonmuseum in Amsterdam. Ook de moeite waard!