Het is één van de grote paradoxen in de wereldgeschiedenis. Diep in de 19e eeuw stond een vrouw aan het roer van het machtigste rijk ter wereld, terwijl vrouwen in die tijd eigenlijk massaal door mannen werden onderdrukt. Koningin Victoria was van 1837 tot 1901 heerser van Groot-Brittannië én de beroemdste werkende moeder ter wereld. In hoeverre maakte zij zich sterk voor de positie van vrouwen? Was zij eigenlijk stiekem een feminist?
Geschiedvervalsing
Deze vraag wordt beantwoord in het boek Victoria the Queen van de Australische journalist Julia Baird. Het was voor de schrijfster een bijna onmogelijke taak om uit te zoeken of Victoria er heimelijk feministische ideeën op nahield. Bijna alle brieven en dagboeken van koningin Victoria zijn namelijk na haar dood door haar dochter Beatrice geredigeerd. Door deze redelijk succesvolle poging tot grootscheepse geschiedvervalsing, is een groot deel van de opgeschreven gedachten en gevoelens van Victoria in de open haard van Buckingham Palace terecht gekomen.
Door het aanboren van nieuwe bronnen heeft Julia Baird in haar nieuwe boek desalniettemin een completer beeld van deze beroemde koningin weten te schetsen. Victoria was net achttien toen zij in 1837 in Westminister Abbey tot monarch werd gekroond. Zij was een zeer eigenwijze puber en liet ondanks haar jonge leeftijd haar macht gelden. Dit veranderde echter radicaal toen zij in 1840 trouwde met haar Duitse neef (!) Albert.
Liefde maakt blind
Victoria raakte er stellig van overtuigd dat niet zij, maar haar echtgenoot het land zou moeten besturen. Zij vond Albert veel slimmer dan zichzelf en verloor zo langzaamaan haar zelfvertrouwen. Julia Baird schrijft: “her own ambitions were slowly being buried under the weight of wifely devotion and maternal exhaustion”. Victoria was tijdens haar regeerperiode in totaal tachtig (!) maanden zwanger en liet Albert in de tussentijd al haar regeringstaken waarnemen.
In brieven aan haar oudste dochter Vicky schrijft Victoria over de schaduwkanten van het huwelijk. De machtigste vrouw ter wereld bekende dat: “the poor woman is bodily and morally the husband’s slave. That always sticks in my throat”. Vooral het baren van kinderen, in deze tijd nog zonder pijnstilling, zag Victoria als een zware last. “One feels so pinned down, one’s wings clipped. (..) And therefore I think our sex is a most uneviable one”.
Mother’s Quietness
In 1851 was één op de vier Engelse vrouwen buitenshuis werkzaam. Arme vrouwen uit de nieuwe industriële steden werkten puur uit financiële noodzaak. Deze vrouwen lieten hun kinderen achter bij een provisorische kinderopvang, waar baby’s rustig werden gehouden door ze een mix van wijn en opium te geven. Dergelijke drankjes werden ook wel Soothing Syrup of Mother’s Quietness genoemd. Kinderen verloren hierdoor soms hun etenslust en stierven een langzame hongerdood.
De status van getrouwde vrouwen was in deze tijd ook abominabel. Tot 1882 verloren zij na hun huwelijk alle zeggenschap over hun eigen inkomen en bezittingen. In het geval van een scheiding werd de voogdij van de kinderen standaard aan de vader toegekend. Ook al lag de schuld van de scheiding bij de man, vaak zag een moeder haar kinderen nooit meer terug. Pas in 1886 werd het wettelijk mogelijk gemaakt dat vrouwen een deel van de voogdij kregen toegewezen na een scheiding.
Anomalie
Tegen het einde van de 19e eeuw was er sprake van de zogenaamde eerste feministische golf. Victoria vond de strijd van vrouwen om meer rechten en zeggenschap pertinente onzin. Zij schreef (in de derde persoon zoals een echte vorst betaamd) “the Queen is most anxious to enlist every one who can speak or write to join in checking this mad, wicked folly of womens rights”. Aanwezigen bij een bijeenkomst over vrouwenkiesrecht “ought to get a good whipping”.
Vrouwen mochten van Victoria heus wel een opleiding volgen en een nuttige en passende baan zoeken, maar hun ambities moesten wel beperkt blijven. Het idee van een vrouw als arts vond zij bijvoorbeeld weerzinwekkend. De enige uitzondering, vond de koningin, was het opleiden van vrouwelijke gynaecologen. Uiteindelijk zag Victoria haar positie als werkende vrouw als een anomalie. In haar gehele regeerperiode heeft zij nauwelijks een vinger uitgestoken om de positie van vrouwen ook maar iets te verbeteren. Baird concludeert dan ook dat Victoria absoluut geen feminist was. Pas in 1918, zeventien jaar na haar dood, kregen Britse vrouwen actief kiesrecht toegekend.
P.S. Het Britse ITV maakte vorig jaar een serie over Victoria met in de hoofdrol de Britse actrice Jenna Coleman. De extreem slechte graphics daargelaten, is het een zeer amusant kostuumdrama. Als je echter de biografie hebt gelezen wordt snel duidelijk dat het verhaal van Victoria in de serie als een sprookje wordt neergezet. Plus, Jenna Coleman lijkt in de verste verte niet op Victoria.